Caiziyou vs. raapzaadolie en koolzaadolie

Soorten koolzaadolie
Hoe heet het?
De weg naar caiziyou leidt ons langs drie andere soorten olie:
* raapzaad (Brassica rapa ssp. oleifera)
* koolzaad / colza (Brassica napus subsp. napus)
* canola olie
* caiziyou (菜籽油 / cài zǐ yóu)

Raapzaad versus koolzaad
De Engelsen noemen het allemaal rapeseed en veroorzaken daarmee wel wat verwarring. In de Nederlandse taal is het beter geregeld. In het kort zit het als volgt: eerst hadden we raapzaad en op enig moment in de geschiedenis ging de raapzaadplant vreemd met een kool en daar kwamen bastaardkoolzaadkindjes van. Maar in de praktijk lijken raapzaad en koolzaad wel héél veel op elkaar.

Raap/koolzaadolie versus Canola
De zeer hoge concentratie onverzadigde vetten in raapzaad/koolzaadolie maakt de olie heel gezond, maar zorgt er ook voor dat ze snel ranzig wordt. Bovendien geeft de hoge concentratie erucazuur de olie een bittere smaak. Tel daarbij op de misvatting uit de jaren ’70 dat je van erucazuur hartvervetting krijgt en je snapt dat raapzaad/koolzaadolie nooit heel populair is geweest in de Westerse keuken. De olie werd vooral gebruikt als smeerolie, lampenolie en tegenwoordig ook als biobrandstof. Dat vonden boeren in Canada zonde, want koolzaad gedijt goed in een koud klimaat. Daarom begon men in de jaren ’70 nieuwe koolzaadrassen te kweken met veel minder erucazuur. Daarvan perste men Canola: CANada Oil Low Acid.

Geraffineerd versus koudgeperst
Canola olie veroverde de Westerse wereld, voornamelijk als een geraffineerde olie. Geraffineerd betekent dat het ontdaan is van alle “onzuiverheden” die zouden kunnen verbranden bij verhitting of de olie een ongewenste geur, smaak of kleur kunnen geven. De olie is daarmee een beetje ontdaan van zijn ziel en inwisselbaar geworden met alle andere geraffineerde oliën zoals arachide-, rijst- of zonnebloemolie, maar wel perfect om in te bakken, braden en frituren of te gebruiken als je de olie niet wilt proeven in een gerecht.

Caiziyou (koudgeperste en geroosterde koolzaadolie)
Caiziyou is de donkergele, meer stroperige olie die je geregeld voorbij ziet komen in kookfilmpjes uit Zuidwest-China van Dianxi Xiaoge en andere youtubers. Het wordt geperst van een Chinese variëteit koolzaad die op het eerste gezicht en in smaak ook weer nauwelijks te onderscheiden is van andere varianten, maar het bijzondere van Caiziyou zit hem vooral in het productieproces. De koolzaadjes worden eerst tot 120°C geroosterd en daarna geperst. Dat geeft de olie een extra, nootachtige smaakdimensie die je terugproeft in de gerechten die je ermee bereidt. Het beroemdste gerecht dat men maakt met Caiziyou is Sichuan Chili Oil (ook bekend als chili crisp oil).

Alternatieven voor Caiziyou
Caiziyou hebben we nog niet gespot in Nederland, maar is wel online (tegen hoge verzendkosten) te bestellen bij de Amerikaanse webshop voor Sichuanese ingrediënten The Mala Market. De olie waarvan gezegd wordt dat die het meeste lijkt op Caiziyou en die wel te koop is in Nederland is (Indiase) mosterdolie. Maar als je dat niet aandurft, dan is er tegenwoordig ook Nederlanse, koudgeperste koolzaadolie op de markt (zie hieronder na de klik). Deze olie is niet geroosterd, maar heeft wel de kleur van Caiziyou en smaakt zeker niet zielloos, maar heerlijk naar frisse, licht pittige mosterdsla. Ik zou de ingewikkelde “Caiziyou verhittingsrituelen” vergeten en deze olie nooit heter maken dan 180°C. Tot slot kun je natuurlijk gewoon kiezen voor elke willekeurige andere olie en je concentreren op de smaak van de ándere ingrediënten in een gerecht.

Filmpje
Het onvolprezen youtube kanaal Chinese Cooking Demystified over Caiziyou:

Wat is er te koop? (klik hier)

Mosterdolie

Mustard Oil
Hoe heet het?
Mosterdolie, mustard oil, सरसों का तेल (Hindi).

Wat is het?
Mosterdolie is simpelweg de olie die men perst uit mosterdzaad. Dat kan geel, bruin of zwart mosterdzaad zijn of een mengeling daarvan. Rauw smaakt mosterdolie net als bijvoorbeeld mierikswortel lekker pittig en scherp in je neus, maar eenmaal verhit smaakt de olie juist nootachtig zoet!

Hoe te gebruiken?
Mosterdolie wordt in India gebruikt om in te bakken en zelfs frituren (het rookpunt van mosterdolie is 250°C!), maar ook koud om gerechten op smaak te brengen. Omdat de olie zijn typische smaak verliest bij verwarmen zou ik hem alleen koud gebruiken, zoals Italianen bijvoorbeeld hun gerechten afmaken met een scheutje olijfolie. Of in dressings, chutneys, pickles, (dip)sausjes, raita etc. Combineert goed met vis en groenten. Mengen cq afzwakken met een andere olie is soms een goed idee.

Waarom mosterdolie ongezond zou zijn
Mosterdolie bestaat voor ongeveer een kwart uit erucazuur en ooit dacht men uit onderzoek te kunnen concluderen dat erucazuur slecht is voor je hart. Daarom bepaalden warenautoriteiten in het Westen dat mosterdolie alleen gebruikt mag worden voor extern gebruik, als massageolie bijvoorbeeld. Het betreffende onderzoek bleek later helemaal niet te deugen, maar het label “for external use only” is gebleven. Geen fijn label als je het voor je eten wilt gebruiken, maar het is echt gewoon veilig.

Tips, weetjes & recepten

  • Samenstelling van mosterdolie is als volgt:
    60% enkelvoudig onverzadigde vetzuren (42% erucazuur en 12% oliezuur)
    21% meervoudig onverzadigde vetzuren (6% omega 3 alfa-linoleenzuur en 15% omega 6 linolzuur)
    12% verzadigde vetten
  • Over het positieve dan wel negatieve effect van mosterdolie op je gezondheid wordt veel (onzin) geschreven op internet. De waarheid zal in het midden liggen en is bij normaal, culinair gebruik ook niet van belang. De beste reden om mosterdolie te gebruiken is omdat het lekker is, getuige ook dit artikel uit 2011: Amerikaanse chefs ontdekken mosterdolie.
  • Lees ook de posts op deze site over andere: oliën & vetten

Wat is er te koop? (klik hier)

Reuzel (varkensvet)

Reuzel maken

Hoe heet het?
Reuzel / smout (NL), lard (EN), rādo / ラード (Japan), zhū yóu / 豬油 (China), lemak babi (Indonesië)

Wat is het?
Reuzel kan zowel slaan op het varkensvet dat men gebruikt om uit te smelten als op het uitgesmolten varkensvet, het eindproduct zelf. Het kan van elk vet deel gemaakt worden, maar het vet rond de nieren geeft de beste kwaliteit. In het Engels heet dat leaf lard, in het Nederlands bladreuzel. In het Westen wordt reuzel langzaam op een zacht vuurtje gesmolten. Het resultaat is een bijna geurloos, wit vet. In China doet men het snel en op hoog vuur, daardoor komt er een licht rokerig vleessmaakje aan. Het rookpunt van goede reuzel ligt rond de 200°C. Hoog genoeg om in te kunnen frituren.

Hoe te gebruiken?
In China wordt het niet alleen gebruikt om in te bakken en frituren (omdat het lekkerder is dan in olie), maar ook om vullingen smeuïger te maken (eigenlijk net zoals in Westerse pasteien en paté’s). En verder wordt het gebruikt in het deeg van vrijwel elk “Chinees gebakje”. Hartig of zoet, dat maakt niet uit: mooncakes, varkenspasteitjes, allemaal hebben ze die “flaky” structuur die je krijgt door het gebruik van reuzel in plaats van boter. Reuzel was vroeger een powerfood: in het Westen smeerden de arbeiders reuzel op het brood, in Azië deed men een schepje door de rijst. Reuzel is in de koelkast maanden houdbaar.

Tips, weetjes & recepten

  • Drie recepten met reuzel van de onvolprezen Red Cook:
    * taropuree met gingko nootjes,
    * Chinese varkenspasteitjes of
    * bieten-puffs
  • Eventueel te vervangen door: ganzenvet of rundervet cq ossenwit.
    Vegetarische alternatieven zijn: boter, ghee of margarine.
    Veganistische alternatieven: olie, kokosvet, Crisco shortening of palmolie.
  • Mijn tip: wil je een bestaand recept waarin reuzel gebruikt wordt aanpassen, google dan naar vergelijkbare recepten die al aangepast zijn. Vaak kun je reuzel niet zomaar één-op-één vervangen met iets anders. Vooral dat flaky pasteideeg is lastig. Op basis daarvan pas je het recept dat je wilde maken aan.

Zelf reuzel maken of wat is er te koop? (klik hier)

Kokosolie

kokosolieHoe heet het?
Kokosolie, kokosvet, klapperolie, coconut oil, coconut fat Oleum cocos (L),

Wat is het?
Kokos-olie (eigenlijk beter gezegd: kokos-vet) wordt geperst uit kopra, het gedroogde, witte vruchtvlees van rijpe kokosnoten.
Je kunt kokosolie indelen in 2 soorten:
* ongeraffineerde => geurig, smelt bij 24-26°C
* geraffineerde => geurloos, smelt bij 30-37°C
Vloeibare kokosolie ziet eruit als een mooie, heldere, compleet kleurloze olie. Gestold kokosvet ziet eruit als ossenwit. Kokosolie bestaat (net als boter) voor wel 85% uit verzadigde vetzuren en wordt daarom door het voedingscentrum ongezond genoemd, al zijn er ook legio deskundigen die het tegenovergestelde beweren. Sommigen rekenen kokosolie zelfs tot superfood, maar waarschijnlijk alleen de ongeraffineerde variant.

Hoe te gebruiken?
Het rookpunt van geraffineerde kokosolie ligt rond de 230°C, hoog genoeg om in te frituren. Dat van ongeraffineede kokosolie ligt rond de 170°C en is dus niet zo geschikt om in te frituren. Bakken kan wel. Sommige mensen vervangen plantaardige olie, boter of reuzel in recepten altijd door kokosolie. Meestal betreft dat dan ongeraffineerde kokosolie, al werkt het evengoed me geraffineerde. Kokosolie wordt veel minder snel ranzig dan de ons meer bekende olieën en boters, je kunt een aangebroken verpakking tot wel twee jaar bewaren, zelfs buiten de koelkast, zonder dat het in smaak achteruit gaat.

Tips, weetjes & recepten

  • Extra virgin/vierge kokosolie bestaat niet, het is een term geleend uit de wereld van de olijfolie. Men bedoelt dan gewoon ongeraffineerde kokosolie.
  • Net verwarren met die blokken santen (soms kokosboter genoemd) uit de Indische keuken, dat is geconcentreerde kokoscrème en is niet geschikt om in te bakken
  • Klik hier voor alle posts: over kokos producten op een rijtje

Andere posts over of met kokos:

Verse kokosnoot Jonge kokosnoot Kokosmelk en kokosroom Geraspte kokosnoot Indian Style Steak kokos drogen

Wat is er te koop? (klik hier)

Ghee (geklaarde boter)

Ghee, geklaarde boterHoe heet het?
Ghee, ghyo / ghī / ghi / ghyū / tūp / tuppa / ney (India), minyak samin (Indonesië).

Wat is het?
Ghee is eigenlijk gewoon geklaarde boter en heeft twee voordelen ten opzichte van gewone boter: je kunt het langer en harder verhitten voordat het verbrandt en het is langer houdbaar. Sommigen vinden het ook lekkerder. Ghee wordt veel gebruikt in en rond India, maar andere landen hebben ook zo hun eigen variant op ghee, al dan niet gefermenteerd.

Hoe te gebruiken?
Ghee wordt gebruikt om in te bakken of zelfs frituren, het rookpunt ligt namelijk op 250°C, dat is hoger dan voor menig oliesoort. Een ongeopende verpakking is vele maanden en zelfs jaren houdbaar buiten de koeling, eenmaal aangebroken liever wel in de koeling en luchtdicht bewaren al lopen de meningen hierover nogal uiteen. Er zijn veel mensen die ook de aangebroken ghee buiten de koelkast bewaren. Het kan dus allebei. Boter en dus ook ghee wordt hooguit ranzig, maar bederft niet.

Zelf ghee maken?
Ghee of geklaarde boter kun je gemakkelijk zelf maken. Smelt wat boter (of margarine voor veganisten) in een pannetje met dikke bodem op een zacht vuurtje. Je wilt niet dat het bruin wordt, alleen dat het smelt. Al vrij snel zullen zich op de bodem witte vlokken vormen, dat zijn de eiwitten die je straks weggooit. Giet voorzichtig de gesmolten boter in een kommetje en laat het bezinksel onderin de pan. Als er schuim bovenop is gaan drijven kun je dat er afscheppen. (zie illustratief: filmpje)
Om er echt ghee van te maken laat je het langer sudderen zodat er vocht verdampt en de hoeveelheid reduceert.

Tips, weetjes & recepten

  • Recept: gecarameliseerde kweeperen met dadels en kaneel.
  • In Oostenrijk bakt/frituurt men de Wiener Schnitzels traditioneel in zogenaamde Butterschmalz, eigenlijk ook een soort ghee.
  • Ghee in recepten kun je vervangen door zelfgeklaarde boter of bijvoorbeeld arachide-olie. Als de temperatuur in de gaten houdt kun je ook gewone boter gebruiken.

Wat is er te koop? (klik hier)

Rijstolie

rijst-olieHoe heet het?
Rijstolie, rijstvlies-olie, rice bran oil, mǐkāng yóu / 米糠油.

Wat is het?
Rijstolie wordt geperst uit rijstzemelen (rice bran), dat zijn de vliesjes en het kiempje dat je overhoudt als je rijst pelt om witte rijst “te maken”. Olie met een hoger rookpunt dan bijvoorbeeld extra virgin olijfolie (160°C) en vergelijkbaar met die van pinda-olie (232°C). Sommige merken rijstolie zouden zelfs een rookpunt van 255°C hebben. Rijstolie heeft een mooie, neutrale smaak (hooguit een beetje nootachtig) en is ook daarom erg geschikt om in te bakken, wokken en frituren.

Hoe te gebruiken?
Gewoon zoals iedere plantaardige olie: bakken, wokken, frituren, grillen, maar je kunt er ook lekkere mayonaise of vinaigrette mee te maken. Onder de 7°C kan de olie ondoorzichtig worden, maar dat verdwijnt weer bij kamertemperatuur, zonder van invloed te zijn op smaak of kwaliteit. Gewoon buiten de koelkast te bewaren.

Tips, weetjes & recepten

  • Zonder transvetten, rijk aan Vitamine E en anti-oxydant, staat deze olie bekend als een van de gezondste oliesoorten.
  • De rookpunten van de verschillende soorten olie op een rijtje: lijstje met oplopende rookpunten.

Wat is er te koop? (klik hier)

Arachideolie (pindaolie)

pinda-olieHoe heet het?
Arachideolie, pinda-olie, aardnotenolie, peanut oil, arachis oil, groundnut oil, huāshēng yóu / 花生油.

Wat is het?
Arachideolie is een heldere, lichtgele olie, gewonnen uit pinda’s. Geroemd om zijn hoge rookpunt, hoewel die gewoon hetzelfde is als die van geraffineerde maisolie, zonnebloemolie of sojaolie, namelijk 232°C.

Hoe te gebruiken?
Geschikt om mee te wokken, bakken, grillen en frituren, maar ook lekker in koude sausjes (mayo!) en dressings. Onder de 12°C (in de ijskast) wordt ie lobbig en ondoorzichtig, maar dat heeft geen invloed op de smaak. Bij kamertemperatuur krijgt ie zijn oude kleur en structuur weer terug. Arachideolie heeft een neutrale smaak, geur en kleur. Na openen liefst donker en koel bewaren, maar gewoon op het aanrecht kan weinig kwaad.

Tips, weetjes & recepten

  • De rookpunten van de verschillende soorten olie op een rijtje: lijstje met oplopende rookpunten
  • Naar de reden van het grote prijsverschil tussen de arachideolie van Levo en die van Albert Heijn kan ik alleen maar raden. Misschien dat een lezer het weet? Ik ben namelijk zeer benieuwd. In die van AH zit 1% transvet, ik vermoed dat dat een clue is?

Wat is er te koop? (klik hier)

Sesamolie

sesamolieHoe heet het?
Sesamolie, toasted sesame oil, sesame flavoured oil, zhīma yóu (芝麻油).

Wat is het?
Aziatische sesamolie wordt geperst uit gepelde, geroosterde sesamzaadjes. Dit kunnen witte of zwarte sesamzaadjes zijn. De kleur is redelijk donker en de smaak intens nootachtig. De sesamolie in healthshops in het Westen wordt koudgeperst uit ongepelde, ongeroosterde sesamzaadjes. Deze olie is veel lichter van kleur en zachter van smaak.

Hoe te gebruiken?
Aziatische sesamolie wordt voornamelijk gebruikt om een gerecht smaak te geven en als laatste toegevoegd aan het gerecht. Het wordt afgeraden om met sesamolie te wokken of frituren, de olie zou snel verbranden en de smaak afnemen. Ook lekker in koude dressings.
De koudgeperste, Westerse sesamolie is wèl geschikt om mee te bakken of frituren. Deze is te koop in natuurwinkels.

Tips, weetjes & recepten

  • Recept: Spinazie met sojasaus en sesamolie
  • Let op: er zijn nogal wat merken “sesamolie” die stiekem gewoon sojaolie zijn met een beetje sesamolie voor de smaak. Bijvoorbeeld de bekendste van Mee Chun, dat is geen pure sesamolie.

Wat is er te koop en welke sesamolie is het lekkerst? (klik hier)